Narcistische persoonlijkheidsstoornis (narcisme)

Wat is narcisme?

Narcisme is een persoonlijkheidskenmerk waarbij iemand zichzelf als bijzonder en belangrijk ziet. Dit hoeft niet altijd problematisch te zijn, maar wanneer deze eigenschappen extreem zijn en het dagelijks functioneren verstoren, kan er sprake zijn van een narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS).

Mensen met NPS hebben een overdreven gevoel van eigenwaarde en zoeken voortdurend erkenning en bewondering. Ze hebben weinig inlevingsvermogen en kunnen anderen manipuleren om hun eigen doelen te bereiken. Daarnaast zijn ze erg gevoelig voor kritiek en reageren ze daar vaak defensief of boos op.

Een van de grootste uitdagingen bij NPS is dat mensen met deze stoornis zich vaak niet bewust zijn van hun problematiek. Omdat ze zichzelf als beter dan anderen zien, voelen ze weinig noodzaak om hulp te zoeken. Daardoor is het moeilijk om exact te bepalen hoeveel mensen daadwerkelijk aan NPS lijden. Uit onderzoek blijkt dat deze stoornis vaker voorkomt bij mannen dan bij vrouwen.

Niet iedereen met narcistische trekken heeft een persoonlijkheidsstoornis. Narcisme verwijst simpelweg naar een sterke eigenwaarde, terwijl NPS een erkende psychische aandoening is. Mensen met NPS hebben constante bevestiging en aandacht nodig om zich goed over zichzelf te voelen.

Wat is de oorzaak van narcisme?

De precieze oorzaak van narcisme is nog niet helemaal duidelijk. Deskundigen zijn het erover eens dat het vaak ontstaat door een combinatie van biologische, psychologische en opvoedingsfactoren. Soms komt narcisme voort uit jeugdtrauma’s, in andere gevallen spelen opvoeding of genetica een rol:

• Opvoeding: kinderen die geen grenzen krijgen, overdreven geprezen worden of onder grote prestatiedruk staan, kunnen een vertekend zelfbeeld ontwikkelen en moeilijk omgaan met kritiek.
• Trauma en stress: misbruik, verwaarlozing of andere traumatische ervaringen in de kindertijd kunnen leiden tot narcisme als verdedigingsmechanisme tegen pijn of kwetsbaarheid.
• Biologische en genetische factoren: erfelijkheid speelt mogelijk een rol. Sommige trekken die bij narcisme horen, zijn genetisch bepaald. Ook kunnen bepaalde genen invloed hebben op emotieregulatie.
• Overlevingsstrategie: narcistisch gedrag kan ontstaan als bescherming tegen een laag zelfbeeld. Door zich zelfverzekerd en sterk voor te doen, verbergen mensen hun onzekerheid. Dit wil niet zeggen dat alle mensen met NPS zich bewust zijn van die strategie. Dit proces verloopt meestal onbewust.

Wat zijn de kenmerken van narcisme?

Narcisme herkennen is niet altijd eenvoudig. Toch zijn er gedragspatronen en persoonlijkheidskenmerken die kunnen wijzen op een narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS). De meest voorkomende symptomen zijn:

• Overdreven eigenwaarde: zichzelf als superieur zien, eigen prestaties overdrijven en bewonderd willen worden.
• Behoefte aan bewondering: voortdurend aandacht zoeken en slecht tegen kritiek kunnen.
• Gebrek aan empathie: weinig oog hebben voor de gevoelens van anderen, zichzelf centraal stellen.
• Gevoel van superioriteit: denken een speciale behandeling te verdienen, zonder daar moeite voor te doen.
• Manipulatief gedrag: anderen gebruiken voor eigen gewin, vaak zonder schuldgevoel.
• Jaloezie: jaloers zijn op anderen en denken dat anderen jaloers zijn op hen.
• Agressieve reacties: boos of vijandig reageren bij kritiek of tegenspraak.
• Gebrek aan zelfinzicht: fouten zelden toegeven en de schuld bij anderen leggen. Sommigen ontwikkelen na langdurige therapie enige zelfreflectie.
• Innerlijke kwetsbaarheid: zich vanbinnen vaak onzeker, minderwaardig en eenzaam voelen.

Veel mensen met NPS zijn charmant en charismatisch, waardoor ze in eerste instantie positief overkomen. Dit maakt het lastig om narcisme direct te herkennen. De diagnose kan enkel worden gesteld door een psycholoog of psychiater, op basis van specifieke criteria.

Hoe omgaan met een narcist?

Omgaan met een narcist kan emotioneel zwaar zijn. Met de juiste aanpak kun je jezelf beschermen en de relatie beheersbaar houden. Hier zijn tips om dat te doen:

1.      Stel duidelijke grenzen: geef rustig aan wat je wel en niet accepteert. Laat je niet manipuleren en blijf bij je standpunt.

2.      Zorg goed voor jezelf: neem afstand wanneer nodig, rust voldoende, blijf sociaal actief en doe dingen waar je energie van krijgt.

3.      Vermijd confrontatie: toon empathie in plaats van directe kritiek om escalatie te vermijden.

4.      Spreek privé, niet in het openbaar: narcisten zijn gevoelig voor gezichtsverlies. Privé aanspreken verlaagt de kans op een agressieve reactie.

5.      Laat je niet meeslepen: vecht niet terug, vlucht niet en voel je niet verantwoordelijk voor dingen die niet jouw schuld zijn.

6.      Zoek steun bij anderen: praat met familie of vrienden. Een gezonde band met anderen helpt je emotioneel in balans te blijven.

7.      Behoud je gevoel voor humor: een rustige, luchtige houding helpt om spanningen te verminderen en jezelf te beschermen.

8.      Begrijp het gedrag: narcistisch gedrag komt vaak voort uit diepe onzekerheid. Een beetje bevestiging kan soms helpen, maar kan ook leiden tot meer manipulatie of ‘verslaving aan aandacht’. Het is dus belangrijk dat dit bewust en beperkt gebeurt. Let ook op om niet 'te negatief' over te komen.

9.      Verwacht geen erkenning of verandering: het is moeilijk, maar accepteer dat echte waardering er misschien nooit komt.

10.   Overweeg professionele hulp: alleen als de persoon openstaat voor begeleiding (bijvoorbeeld door psychische klachten), kan therapie zinvol zijn.

Behandeling van narcisme

Mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis zoeken vaak pas hulp bij bijkomende klachten, zoals depressie. De behandeling richt zich op het temperen van het opgeblazen zelfbeeld, beter omgaan met kritiek en het ontwikkelen van meer empathie.

Veelgebruikte therapieën zijn:

• Cognitieve gedragstherapie
• Schematherapie
• Mentaliseren Bevorderende Therapie (MBT)

Deze therapieën helpen om stress te beheersen, emoties beter te reguleren en gezondere relaties aan te gaan.

Hoe kan Doktr je helpen?

Met de Doktr-app spreek je snel via video met een erkende huisarts of psycholoog, zonder lange wachttijden. Een psycholoog kan je helpen om inzicht te krijgen in je gedrag en biedt ondersteuning bij de behandeling van persoonlijkheidsstoornissen.

 Ook als je zelf geen narcisme hebt, maar bijvoorbeeld een relatie hebt met iemand met narcistische trekken, kan professionele begeleiding erg verhelderend zijn. Een psycholoog helpt je om patronen te herkennen, je grenzen te bewaken en om te gaan met de emotionele belasting van zo'n relatie.

Krijg snel hulp in de Doktr-app

Bronnen:

• Narcisme | Wat is narcisme en hoe herken je het? (z.d.-a). 

Veelgestelde vragen

• Wat is het verschil tussen openlijk en verborgen narcisme?

  • Openlijk narcisme is het meest herkenbaar. Deze personen tonen zich zonder schaamte superieur en zijn zich weinig bewust van hoe anderen op hen reageren. Ze zijn vaak arrogant, dominant en sterk gericht op hun eigenbelang. Ze zoeken bewondering en voelen zich duidelijk beter dan anderen.
  • Verborgen narcisme is subtieler en moeilijker te herkennen. Achter een introverte of bescheiden houding schuilt een opgeblazen zelfbeeld. Deze personen zijn vaak verlegen, gevoelig voor kritiek en voelen zich snel gekwetst, vernederd of beschaamd. Hun gedrag is minder opvallend, maar even schadelijk.
• Is narcisme erfelijk?

  Ja, narcisme kan deels erfelijk zijn. Genetische aanleg speelt een rol, maar opvoeding en omgevingsfactoren zijn minstens even belangrijk. Een afstandelijke opvoeding, weinig emotionele steun of jeugdtrauma’s kunnen de ontwikkeling van narcistische trekken versterken.

Meer lezen

• Impostersyndroom
• Angst
• Slapeloosheid (insomnia)